Kastelen & buitenplaatsen in Nederland
Laatste update
12 mei 2017
Bezoeker
Leerdam
Kasteelruïne van Leerdam
Kerkstraat 67
4141 AV Leerdam
Provincie Zuid Holland
|
Noorderbreedte Oosterlengte |
|
Bouwgeschiedenis
- Heer Pelgrim van Leede kwam in 1267 in het bezit van Kasteel ter Leede, maar heeft voor zijn dood in 1304 het kasteel Leerdam laten bouwen als vervanging voor dat kasteel. Ergens tussen 1267 en 1304 zal het kasteel gebouwd zijn. In 1410, tijdens de Arkelse oorlog die duurde van 1401 tot 1412, werd het kasteel versterkt. In de eerste helft van de zestiende eeuw werden er ontwerpen gemaakt voor een verbouwing van het kasteel door Rombout II Keldermans, in opdracht van Floris van Egmond. Het is mogelijk dat in combinatie met de bouw van de stadsmuren het kasteel van vorm veranderd is. Na de verwoesting 1n 1574 werd het kasteel waarschijnlijk niet meer opgebouwd, maar de resten bleven er liggen. In 1750 waren nog drie wachttorens van het kasteel te zien. Afgaande op de plattegrondvorm van het kasteel op de stadsplattegrond van Van Diepenem rond 1650, had het kasteel een vierkante vorm met twee diagonaal tegenover elkaar gelegen ronde hoektorens, een naar de stad gericht en een naar de buitengracht. De entree tot het kasteel, gelegen vlak bij de Veerpoort, werd mogelijk beschermd door een vierkante toren. Er zijn twee topografische tekeningen bekend van het kasteel, een van A. Rademaker en een van A. Schoemaker, waarvan de een een kopie lijkt van de ander. Deze tekeningen zijn niet naar het leven gemaakt en zijn vermoedelijk gebaseerd op bovengenoemde plattegrond. Het zal dus vrijwel zeker gaan om fantasietekeningen, alhoewel het niet onmogelijk is dat zij deels nog de drie bovengenoemde wachttorens weergeven.
Bezitsgeschiedenis
- Heer Pelgrim van der Leede uit het geslacht Arkel liet het kasteel te Leerdam eind dertiende eeuw bouwen. Vanaf toen was het bezit van het geslacht Van Arkel. Tijdens de Arkelse oorlog veroverde de Hollandse graaf Willem VI veel Arkelse gebieden en in 1407 viel ook Leerdam in Hollandse handen. Tijdens de oorlogen tussen Holland en Gelre werd Leerdam verscheidene malen belegerd. In 1496 veroverden de Gelderse soldaten de stad en het kasteel, maar snel daarna dwong de stadhouder van Holland, Albrecht van Saksen-Meissen, de Geldersen tot overgave en het kasteel werd in bezit genomen door het geslacht van Egmond. In 1551 kwam het kasteel door vererving in handen van Willem van Oranje. Het werd in 1574 verwoest toen Spaanse troepen Leerdam innamen, maar het terrein bleef in het bezit van de Nassause domeinraad.
Afmetingen
Oudste vermelding
Functie
- ruïne / monument
Synoniemen
- De naam is afgeleid van een dam in het riviertje Lede, waarvan Leer een vroege benaming is. Leerdam ligt op de plek waar de Lede in de Linge uitmondt.
Etymologie
Relevante links
WikipediaRijksmonument nummer
- 24041
Hofje van mevrouw van Aerden, 1770
Het kasteel van Leerdam was een stadskasteel. Het zou al in 1270 zijn gebouwd door ene Pelgrim van der Leede, die stamde uit het geslacht van de familie Van Arkel. Van der Leede zou een kasteel willen hebben dat dichter bij de stad Leerdam zou liggen en dat zijn verwoeste slot, dat verder van Leerdam lag, zou hebben moeten vervangen. In hoeverre deze lezing juist is, zal wel altijd een raadsel blijven, want tientallen jaren na de stichting van kasteel Leerdam, blijkt het slot Ter Leede nog steeds in tact te zijn.
Hoe het ook zij, het slot van Leerdam werd op de zuidwesthoek van de stad Leerdam gebouwd en leek binnen de stadsmuren te liggen. In werkelijkheid was het van de stad gescheiden door een smalle gracht. Het kasteel had een eigen ommuring.
Prins Willem van Oranje, de vader des vaderlands, trouwde in 1551 met Anna van Buren. Al zes jaar na hun huwelijk overleed Anna, waarmee de prins van Oranje in het bezit kwam van, onder meer, het graafschap Leerdam. Zo werden de Oranjes ook eigenaar van het kasteel van Leerdam. De huidige prinses Beatrix heeft onder haar vele titels nog steeds die van gravin van Buren, een naam, die ook door haar moeder werd gebruikt als zij incognito onderweg was. Ook koning Willem-Alexander heeft de naam van Buren gebruikt, door zich onder die naam te laten inschrijven als deelnemer aan de Elfstedentocht.
De Tachtigjarige Oorlog met Spanje maakte een eind aan het kasteel van Leerdam. In 1574 werd Leerdam door de Spanjaarden onder aanvoering van de legeraanvoerder Vitelli belegerd. De stad werd ingenomen en het kasteel van Leerdam werd verwoest. De wallen van Leerdam met de drie hoektorens werden weer opgebouwd maar aan herstel van het kasteel was niet meer te denken. De ruines takelden steeds verder af. In het begin van de achttiende eeuw werd een tuin op het voormalige kasteelterrein aangelegd, waarmee de ruïne verdween. In 1770 liet Mevrouw van Aerden-Ponderus haar oog op deze plek vallen. Zij had nog al wat familie in deze streek en stad en bepaalde in haar testament dat hier in Leerdam een hofje gebouwd moest worden voor hulpbehoevende dames van gereformeerde religie, om hier hun laatste levensdagen te kunnen slijten. En zo werd rond 1770 begonnen met de bouw van een hofje, dat sinds de bouw bekend staat als het Hofje van Aarden. Het is thans een van de weinige belangwekkende gebouwen van Leerdam.
In de jaren 1974 tot 1976 werd het Hofje van Aarden gerestaureerd. Tijdens deze restauratie werden wat restanten van het oude kasteel van Leerdam teruggevonden. Ze zijn keurig netjes geconsolideerd en vormen nu een geschiedkundig rustpunt in de boomgaard achter het Hofje van Aarden. Vanuit de zijstraat van de Kerkstraat, direct naast het hofje van Aarden zijn de restanten goed zichtbaar, maar ook vanaf de trap achter het voormalige veerhuis, die naar de kade langs de Linge voert, zijn de restanten nog te bewonderen.