Kasteel Vuylcoop is gesticht in de 14e eeuw maar zeker is dit niet. De aangetroffen stenen maken eerdere datering onmogelijk. De huidige woontoren is het enige dat nog rest van het vroegere kasteel. De woontoren staat in het dorp Schalkwijk dat deel uit maakt van de gemeente Houten. De toren is gebouwd op een hoger stukje grond (Vuylkoop stroomrug) in de ontginningsgebieden van Tull en 't Waal en Schalkwijk. De rechthoekige toren van 7 bij 10 meter bestaat uit een bovengrondse kelder, met daarop twee verdiepingen en een zolder onder een zadeldak. Rond de toren is een gracht.

Het voormalige kasteel had enkele bijgebouwen en torens, hoe het er uit gezien heeft is niet bekend. In de loop van de eeuwen veranderde de woontoren van uiterlijk en werd het een kasteel. Er verschenen torens en een toegangsbrug over de gracht. Vuylcop had ook een omgrachte voorburcht, waarop een hofstede en bijgebouwen stonden. Wanneer dit precies gebeurde is onduidelijk, maar in 1538 werd Vuylcop als riddermatig erkend. Een teken dat het een serieus kasteel was.

In de 17e eeuw veranderde de toren nog al eens van vorm, en er werd een traptoren bijgebouwd. Door de extra verdieping die er op gebouwd was is de woontoren scheef gezakt en rond 1800 is de verdieping weer afgebroken. De woontoren is van 1969 tot 2003 fraai gerestaureerd.   

De hereboerderij van deze hofstede is momenteel terug te vinden naast de woontoren. Dit zogenaamde "Huijs Vuylcop" bestond al in 1626 en uit afbeeldingen uit die tijd, zien we dat het onveranderd is gebleven. Het vermoeden bestaat dat de boerderij vooral later voor bewoning werd gebruikt, omdat de woontoren minder comfortabel was om in te wonen.  Kasteel Vuylcop zou wel eens een van de oudste huizen van de gemeente Houten kunnen zijn.

De naam is afkomstig aan de overzijde van de wetering gelegen ontginningseenheid Vuylcoop.

Huidige middeleeuwse toestand:

goed De oorspronkelijke woontoren is grotendeels intact.

De toren meet in grondvalk 9 x 6,20 m en heeft muren van 1,20 m dikte. De begane grondverdieping is afgedekt met een tongewelf; daarboven bevinden zich nog twee verdiepingen. Op de begane grond is een toegangsdeur om in de benedenverdieping te komen en man kan dan door een in de muur uitgespaarde wenteltrap de eerste verdieping bereiken. Maar er is ook een gemetselde buitentrap van 12 treden welke rechtstreeks naar de eerste verdieping voert. De oude tekeningen laten boven de kelderverdieping nog drie verdiepingen zien zodat blijkbaar bij de verdwijning van het aangebouwde kasteel ook van de oude toren een verdieping is afgebroken en dus aanzienlijk is verlaagd. Het Huis Vuylcoop (Neereind 21) is een grotendeels bepleisterde, kleine woontoren, die vermoedelijk omstreeks 1300 werd gebouwd. Dit gebouw heeft een rechthoekige plattegrond en drie bouwlagen, waarvan de begane grond in feite een boven de grond uitstekende kelder met tongewelf is. De ingang bevindt zich op de eerste verdieping. Een derde verdieping en een traptoren, beide waarschijnlijk pas in de 17de eeuw toegevoegd, werden omstreeks 1800 gesloopt. Toen kreeg het huis ook de huidige vensters. De oorspronkelijke omgrachting is aan de noordoostzijde nog intact. Bij de toren ligt het statige dwarshuis van een 17de-eeuwse boerderij.

Het huis Vuylcoop was al in de jaren tachtig van de veertiende eeuw genoemd en wel als 'huis en hofstede en morgen land in Vuilkop'. Er is sprake van een lijftocht voor Aleid, echtgenote van Willem van Vuilkop. Blijkbaar maakte het huis deel uit van deze lijftocht. (HUA, Leenhof van Vianen, inv. nr. 5, f. 13v) De eerste echte belening, aan Willem van Vuylcoop, is gedateerd 5 juni 1392 (HUA, Leenhof van Vianen, inv. nr. 6, f. 15).. Huis Vuylcoop was oorspronkelijk een leen van het Huis te Goye. Het leen kwam met Huis te Goye door het huwelijk van Catherina ute Goye met Hendrik van Vianen aan de Heren van Vianen. De Van Vianens en waarschijnlijk de Ute Goye’s zullen het in leen hebben gegeven aan leden van de familie Van Vuylcoop. Aangezien de wapens van Schalkwijk en Vuylcoop overeenkomsten vertonen wordt mogelijk geacht dat de stichter afkomstig was uit het geslacht Van Schalkwijk en zich naar zijn nieuwe bezitting Van Vuylcoop noemde. In 1392 werd Willem van Vuylcoop met het huis beleend door Gijsbert van Vianen. Het ging in 1401 over op zijn zoon Gijsbrecht, die beloofde dat het open huis zou zijn. Hij droeg het in 1413 over aan Zweder van Oostrum, die het in 1444 verkocht aan Peter Grauwert. Diens dochter Woutera liet Vuylcoop in 1467 na aan Jan van Tiel. Zijn dochter Elizabeth overleed kinderloos in 1541, waarna het in handen kwam van haar nicht Margriet van Zuylen, getrouwd met Huibert van Buuren. Inmiddels was Vuylcoop in 1538 erkend als ridderhofstad. Vuylcoop was Vuylcoop in 1538 erkend als ridderhofstad. Vuylcoop bleef in de familie Van Buuren tot 1648, toen het bij het overlijden van de erfdochter Isabelle van Buuren van Reygersfort vererfde op Hubert van Leeuwen, haar neef. Hij liet het in 1653 na aan zijn neef Rudolf Ketel van Hackfort. Bij zijn overlijden droeg zijn weduwe Maria van Alendorp Vuylcoop over aan Albert Daubergen en Maria de Gonnes, waarna het in 1666 vererfde op Adolf de Gonnes en in 1678 op diens zoon Jacob Frederik. Vervolgens kwam het huis na in 1682 in handen van Gerard van Rossum. Zijn weduwe Anna Maria van der Straeten verkocht het in 1725 aan Frederik Willem baron van Falkhaim, die het in 1751 verkocht aan Jan Jacob van Westreenen. Vuylcoop bleef in deze familie van Westreenen tot 1829, toen Arnoudina Barendina Wilhelmina het verkocht aan Willem Backer. Zijn erfgenamen verkochten het in 1872 aan Jacobus van Bennekom. Zijn zoon Willem verkocht Vuylcoop in 1929 aan Jacobus van Dijk. Vervolgens werd het in 1934 gekocht door H.J.W. Ridder, die het huis en de boerderij kadastraal liet scheiden. De boerderij verkocht hij in 1968 aan Albert Vissers, het huis in 1969 aan Bernard Heijman. Deze heeft het huis nog steeds in bezit.1392 Willem van Vuylcoop

-1413 Gijsbrecht van Vuylcoop

1413-1444 Zweder van Oostrum

1444 Peter Grauwert, burgemeester van Utrecht

-1507 dochter Woutera Grauwert en Hendrick van Cuylenburgh

1507- Jan van Tyel

1541 Margriet van Zuylen en Huibert van Buren

-1648 kleindochter Isabella van Buren

1648-1653 jonkheer Huibert van Leeuwen van Reygersfort in 1648

1653-1661 neef Roelof Ketel van Hackfort

1661-1666 ritmeester Albert Dauberger (koop)

1666 Adolf de Cannes

-1682 weduwe Pachina Ruysch van de Engh

1682- Gerard van Rossum

-1725 douairière Gerard van Rossum

1725-1751 aangetrouwde neef Frederik Willem baron von Falkenhayn erfheer van Budelwitx en Presibor, luitenant kolonel der cavalerie en Maarschalk van het Overkwartier van het Sticht

1751-1754 Mr. Jan Jacob van Westreenen, heer van de Wiers, Themaat, Sterkenburg en Lauwerecht

1754-1796 familie Godin

1796 familie Westreenen

-1829 Arnoudine Berendina Wilhelmina van Westreenen

1829-1872 Wilhelmus Backer (koop)

1872-1883 veehouder Jacobus van Bennekom (veiling)

1883-1929 zoon Willem van Bennekom

1929-1934 veehouder Jacobus Gerardus van Dijk (koop)

1934- Hendrik Johan Willem Ridder te Utrecht(koop)

- ca 1970 Nijs van Zuilen

ca 1970 - ca 1980 A. Vissers (boerderij)

ca 1980 - 2013 de heer Heijman (koop)

2013 De stichting Vuylcop

Terrein waarin overblijfselen van het kasteel Vuylcoop. Datering: 13e eeuw.

De woontoren zelf meet 7 x 9,8 m. De voorburcht had een afmeting van 32 x 25 m. en het geheel was ca. 60 x 32 m.

Datum: 138?

Bron: HUA, Leenhof van Vianen, inv. nr. 10, f. 13v. (Kort 1986, 103)

In 138[.]? is sprake van een lijftocht van Aleid, dochter van Arnout van Zoelmond, waarbij zij ‘een huis en hofstede en 3 morgen land in Vuilkop’ krijgt (Kort 1986, 103). Haar zoon Gijsbert van Vuilkop draagt dit in 1401 op als open huis. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het ging om een versterkt huis.

Waarschijnlijk is Vuylcoop gebouwd rond 1300. Het is mogelijk dat de stichter afkomstig was uit het geslacht Van Schalkwijk, aangezien de wapens van Schalkwijk en Vuylcoop grote overeenkomsten vertonen. Huis Vuylcoop was eind veertiende eeuw in bezit van de familie Van Vuylcoop. In 1392 werd Willem van Vuylcoop met het huis beleend door Gijsbert van Vianen. Het ging in 1401 over op zijn zoon Gijsbrecht. Hij droeg het in 1413 over aan Zweder van Oostrum, die het in 1444 verkocht aan Peter Grauwert. Diens dochter Woutera liet Vuylcoop in 1467 na aan Jan van Tiel. Zijn dochter Elizabeth overleed kinderloos in 1541, waarna het in handen kwam van haar nicht Margriet van Zuylen, getrouwd met Huibert van Buuren. Inmiddels was Vuylcoop in 1538 erkend als ridderhofstad. Vuylcoop bleef in de familie Van Buuren tot 1648, toen het bij het overlijden van de erfdochter Isabelle van Buuren van Reygersfort vererfde op Hubert van Leeuwen, haar neef. Hij liet het in 1653 na aan zijn neef Rudolf Ketel van Hackfort. Bij zijn overlijden droeg zijn weduwe Maria van Alendorp Vuylcoop over aan Albert Daubergen en Maria de Gonnes, waarna het in 1666 vererfde op Adolf de Gonnes en in 1678 op diens zoon Jacob Frederik. Vervolgens kwam het huis na 1682 in handen van Gerard van Rossum. Zijn weduwe Anna Maria van der Straeten verkocht het in 1725 aan Frederik Willem baron van Falkhaim, die het in 1751 verkocht aan Jan Jacob van Westreenen. Vuylcoop bleef in deze familie van Westreenen tot 1829, toen Arnoudina Barendina Wilhelmina het verkocht aan Willem Backer. Zijn erfgenamen verkochten het in 1872 aan Jacobus van Bennekom. Zijn zoon Willem verkocht Vuylcoop in 1929 aan Jacobus van Dijk. Vervolgens werd het in 1934 gekocht door H.J.W. Ridder, die het huis en de boerderij kadastraal liet scheiden. De boerderij verkocht hij in 1968 aan Albert Vissers, het huis in 1969 aan Bernard Heijman. Deze heeft het huis nog steeds in bezit. Zoals afgeleid kan worden uit de afmetingen en de dikten van de bakstenen die zijn gebruikt in de funderingen, is Vuylcoop waarschijnlijk gebouwd rond 1300. Vermoedelijk was het toen een eenvoudige woontoren op een omgracht kasteelterrein. Zo is het huis ook weergegeven op de kaart van Jan van Diepenem uit 1640, de oudste afbeelding van het kasteel. Het was toen een rechthoekige toren bestaande uit een bovengrondse kelder, met daarop twee verdiepingen en een zolder onder een zadeldak op een omgracht kasteelterrein. De kaart toont ook dat Vuylcoop een omgrachte voorburcht had, waarop een hofstede en bijgebouwen stonden.

In de tweede helft van de zeventiende eeuw is de woontoren met een extra verdieping opgehoogd. Het zadeldak werd vervangen door een met leien gedekt schilddak. Waarschijnlijk is het kasteel ook toen gepleisterd. Tegen de noordoostgevel is een traptoren gebouwd die door een houten overdekte brug over de gracht verbonden was met een poorttorentje op de voorburcht.

Hoewel de fundamenten van het huis verzwaard waren, waren ze blijkbaar toch niet berekend op het gewicht van de extra verdieping. Daardoor is de woontoren gaan scheefzakken, zijn de gevels gaan doorbuigen, en zijn er verticale scheuren in de muren ontstaan.

Aan het eind van de achttiende eeuw zijn de traptoren en de extra verdieping weer verwijderd. De kruisvensters van de toren zijn toen vervangen door de huidige schuifvensters met roedenverdeling. Op beiden verdiepingen werd een scheidingsmuur aangebracht waardoor de ruimte in tweeën werd gedeeld, en in de kleinere ruimte werd een trappenhuis aangebracht. Na deze verbouwing is het scheefzakken van de toren tot stilstand gekomen, maar de scheuren in de muren bleven zich verwijden.

Toen de huidige eigenaar B. Heijman in 1969 het kasteel kocht, was de toren in slechte staat. Hij is ruim 30 jaar bezig geweest met de restauratie. De toren is ontpleisterd en de scheuren in de gevels zijn dichtgezet. Om verdere afbrokkeling van de gevels te voorkomen, werd eerst een halve centimeter van de buitengevels afgeslepen, waarna de gevels opnieuw zijn gevoegd met roze voegwerk. In de muren zijn nieuwe muu

Hermans, D.B.M.  - Woontorens in Nederland; bouwhistorische gids voor middeleeuwse woontorens, 2015 -- blz 216-219 (met illustratie)

Heijmans, B.  - Een bijzondere balk, 2012 -- blz 8-9 (met illustratie)

Thoomes, W.  - Vuijlcoop in Schalkwijk, een ridderhofstad met raadsels, 2005 -- blz 82-87

Heijmans, B.  - Bouwhistorie en restauratie van De Vuylcop, 2004 -- blz 26-30

Wttewaal, O.  - Kastelen en kasteelterreinen in Houten, 1998 -- blz 35-49

Schut, C.  - Kastelen en buitenplaatsen op en om de Utrechtse heuvelrug, 1996

Mark, van der R.  - Omgrachte hofsteden in Zuid-Utrecht, 1996

Wttewaal, O.  - Vuylcoop, 1995 -- blz 465-467

Olde Meierink, L.H.M.  - Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, 1995 -- blz 465

Wit, de P.S.A.  - Woontorens in zuidoost Utrecht, 1988

Kort, J.C.  - De leenhoven van de heren van Vianen, III, de lenen van Goye, 1986 -- blz 97-110

Schiere, Th.A.J.  - Het huis Vuylcoop te Schalkwijk (Utrecht), 1984 -- blz 223 - 231 (met illustratie)

Wit, de P.S.A.  - Woontorens in zuid-oost Utrecht, 1979

Kransberg, D.  - Kastelengids van Nederland, 1979 -- blz 107 (met illustratie)

Bardet, J.D.M.  - Kastelenboek Provincie Utrecht, 1975

Heijmink Liesert, P.M.  - Ridderhofstad 'Vuylcoop', 1969

Aa, van der A.J.  - Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, 1839 -- DL.11 955